Fushata zgjedhore dhe financimi i saj/ Raporti i OSBE/ODIHR: Rekomandimet për rregullimin e financimit nga palët e treta për kandidatët e pavarur mbeten të pa adresuara

TIRANË- Misioni i OSBE/ODIHR ka publikuar një raport lidhur me zgjedhjet parlamentare që do të zhvillohen më 11 maj. Raporti përfshin periudhën 1-21 prill 2025. Në raport thuhet se periudha zyrtare e fushatës filloi më 11 prill, ndërsa përmendet se sulmet personale midis liderëve të partive kryesore janë të zakonshme, duke përfshirë edhe ato online.

Më tej në raport thuhet se keqpërdorimi i burimeve shtetërore dhe fushata brenda institucioneve publike është i ndaluar, por shqetësimet vazhdojnë për presionin ndaj nëpunësve civilë, ndikimin e padrejtë mbi votuesit dhe keqpërdorimin e aseteve publike. KQZ ka marrë ankesa të shumta lidhur me shkeljet e fushatës dhe vazhdon të monitorojë në mënyrë aktive respektimin, duke përfshirë aktivitetet online të 50 institucioneve publike.

Ndërsa fushatës në rrjetet sociale i mungon rregullimi formal, partitë politike janë zotuar vullnetarisht për një Kod Sjelljeje që promovon fushatën etike dixhitale. Ligjet dhe udhëzimet e reja për mbrojtjen e të dhënave personale janë futur për të mbrojtur informacionin e votuesve, me autoritetet që bëjnë thirrje për vigjilencë kundër keqpërdorimit të të dhënave personale gjatë fushatës.

Lidhur me financimet e fushatës, misioni i OSBE/ODIHR shprehet se fushata mund të financohet nga fondet publike dhe private, duke përfshirë edhe kreditë. Po ashtu thuhet se KQZ-ja mbikëqyr respektimin e rregulloreve për financimin e fushatës. Rekomandimet e ODIHR për raportimin e ndërmjetëm, rregullimin e financimit nga palët e treta dhe shtrirjen e financimit publik për kandidatët e pavarur mbeten të pa adresuara.

PJESË NGA RAPORTI: 

VIII. AMBIENTI I FUSHATËS

Periudha zyrtare e fushatës filloi më 11 prill dhe zgjat 29 ditë, e ndjekur nga një periudhë heshtjeje e fushatës për 24 orë para dhe në ditën e zgjedhjeve. Ndonëse nuk ishte e ndaluar, disa bashkëbisedues të MVZ-së të ODIHR-it vunë në dukje fushatën e zhvilluar në muajt para zgjedhjeve, duke përfshirë edhe jashtë vendit. Në shënimin e fillimit zyrtar të fushatës, një sërë partish organizuan ngjarje në të gjithë vendin.

Fushata ka mbetur e ulët deri më sot, me shikueshmëri të kufizuar, përveç materialeve të fushatës të postuara në hapësira të caktuara publike. Si PS ashtu edhe PD kanë organizuar një sërë eventesh të mëdha në të gjithë vendin për të nisur fushatat e tyre, së bashku me disa evente nga parti më të vogla. Sulmet personale ndërmjet liderëve të partive kryesore janë të zakonshme, duke përfshirë edhe ato online, siç janë akuzat e ndërsjella për korrupsion dhe lidhje me krimin e organizuar. Partitë më të vogla pohuan se do të fokusoheshin në komunikimin shtëpi më derë dhe në rrjetet sociale, megjithatë ato ishin më pak aktive në këto platforma sesa PS ose PD.

Temat kryesore në mitingje dhe në rrjetet sociale përfshinin anëtarësimin në BE, ekonominë dhe luftën kundër korrupsionit, me PD-në që akuzonte kryesuesin për keqpërdorim të burimeve shtetërore, blerje votash dhe krime të tjera elektorale. PS organizoi një sërë aktivitetesh fushate me fokus votueset gra dhe kryesisht me kandidate gra. Si PS ashtu edhe PD kanë premtuar rritje të pagës minimale, pensioneve dhe shërbimeve sociale të zgjeruara, ndërsa partitë më të vogla, si Partia e Mundësisë, Shqipëria bëhet, Lëvizja Bashkë dhe Koalicioni Euro-Atlantik, u fokusuan në masat kundër korrupsionit, përmirësimin e shërbimeve sociale, pabarazinë dhe reformën ekonomike.

Kuadri ligjor ndalon përdorimin e burimeve shtetërore në mbështetje të kandidatëve, partive politike dhe koalicioneve dhe ndalon fushatën në institucionet publike. Në katër muajt para ditës së zgjedhjeve nuk mund të propozohet apo miratohet asnjë legjislacion që jep përfitime. Gjatë kësaj periudhe, institucionet publike dhe entet shtetërore duhet të raportojnë në KQZ çdo aktivitet që përfshin pjesëmarrjen e qytetarëve dhe mediave, të cilat KQZ-ja mund t'i deklarojë si keqpërdorim të mundshëm të burimeve shtetërore. Nëpunësit civilë nuk mund të marrin pjesë në aktivitete politike gjatë orarit të punës dhe u ndalohet të shprehin publikisht preferencat e tyre politike. Shumica e bashkëbiseduesve të MVZ të ODIHR ngritën shqetësime në lidhje me keqpërdorimin e burimeve shtetërore (përfshirë votimin jashtë vendit), presionin mbi punonjësit e sektorit publik dhe ndikimin e të ashtuquajturave "rrjete patronazhi" në votim. 

KQZ-ja informoi gjithashtu MVZ-në e ODIHR-it se deri më 11 prill, ata kishin marrë 94 ankesa në lidhje me shkeljet e lidhura me zgjedhjet, 6 prej të cilave në lidhje me përdorimin e aseteve publike, nga palët e interesuara dhe sinjalizuesit, me 219 subjekte. KQZ-ja nisi hetimet administrative për 70 nga këto ankesa, nga të cilat 42 kanë përfunduar dhe në 3 raste KQZ-ja i propozoi KSHC-së vendosjen e gjobave.

KQZ caktoi 96 individë për të monitoruar respektimin e rregulloreve të fushatës në 12 njësitë zgjedhore. Monitoruesit paraqesin raporte javore mbi aktivitetet e garuesve politikë në të gjithë vendin për t'u referuar për kontrollin e deklaratave financiare të konkurrentëve, si dhe raportojnë për shkeljet e fushatës. Sipas KQZ-së, ndërmjet 11 janarit dhe 15 prillit, monitoruesit kanë dorëzuar 1,160 raporte. Këto raporte identifikuan 23 shkelje: 12 kishin të bënin me zyrat zgjedhore që funksiononin brenda 300 metrave të qendrave të votimit dhe 11 kishin të bënin me materiale fushate pa etiketim të duhur.

Fushata në rrjetet sociale nuk është e rregulluar shprehimisht dhe nuk ka asnjë autoritet rregullator të caktuar me ligj për të monitoruar aktivitetet e fushatës në rrjetet sociale. Asnjë nga bashkëbiseduesit e MVZ-së të ODIHR-it nuk ka ngritur shqetësime të konsiderueshme për ndërhyrjen e huaj në procesin zgjedhor, pasi ata e shohin atë si një shqetësim me rrezik relativisht të ulët. KQZ-ja informoi MVZ-në e ODIHR-it se kishte ngritur një njësi të posaçme për të monitoruar llogaritë e rrjeteve sociale të 50 institucioneve publike gjatë fushatës. Për herë të parë, disa parti politike nënshkruan një Kod vullnetar të Sjelljes për Fushatat Dixhitale, duke u zotuar të respektojnë standardet etike gjatë fushatës, të përmbahen nga gjuha e urrejtjes, të luftojnë dezinformimin dhe dezinformimin dhe të ruajnë transparencën në reklamat politike. Disa OShC vunë re se do të kryejnë monitorim të kufizuar në lidhje me gjuhën diskriminuese dhe të urrejtjes në fushatën online.

Një numër i bashkëbiseduesve të MVZ-së të ODIHR-it ngritën shqetësime në lidhje me keqpërdorimin e të dhënave personale. Ligji për Mbrojtjen e të Dhënave Personale u miratua në vitin 2024 dhe Komisioneri për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjen e të Dhënave Personale publikoi udhëzime për përpunimin e të dhënave personale në fushatat elektorale. Komisioneri lëshoi ​​gjithashtu një deklaratë së bashku me KQZ-në ku u bën thirrje partive politike për detyrimet për mbrojtjen e të dhënave personale dhe u bën thirrje votuesve dhe subjekteve zgjedhore të raportojnë shkelje të të dhënave apo shkelje të lidhura me to.

IX. FINANCA E FUSHATËS

Financimi i fushatës rregullohet kryesisht nga Kodi Zgjedhor në lidhje me Ligjin për Partitë Politike. Me përjashtim të futjes së kufirit të vetëfinancimit, dispozita që përjashton shpenzimet e kandidatëve nga tavani total i fushatës së njësisë zgjedhore, dhe disa rregulla për raportimin financiar të përfshira në një rregullore të Komisionit Rregullator, asnjë ndryshim thelbësor në kuadrin ligjor në lidhje me financimin e fushatës nuk është futur që nga viti 2020. Zgjerimi i financimit publik për kandidatët e pavarur mbeten të pa adresuar.

Garuesit mund të financojnë fushatat e tyre nga fondet publike dhe private. Partitë politike me përfaqësim parlamentar marrin fonde çdo vit nga buxheti i shtetit. Partitë që kanë siguruar të paktën një për qind të votave në zgjedhjet e mëparshme parlamentare kanë gjithashtu të drejtë për financim publik për fushatën zgjedhore, të ndara proporcionalisht në bazë të përqindjes së tyre të votave. Kandidatët e pavarur nuk kanë të drejtë për financim publik. Më 21 mars, KQZ-ja shpërndau 131,301,816 lekë (rreth 1,313,000 euro) për njëmbëdhjetë garues.

Konkurrentët gjithashtu mund të financojnë fushata nga fondet e tyre, donacione nga shtetas dhe persona juridikë shqiptarë, si dhe kredi bankare. Pas ndryshimeve në Kodin Zgjedhor të vitit 2025, kufiri i përdorimit të fondeve të veta të një garuesi u rrit nga 1 milion në 3 milion lekë (afërsisht 30 mijë euro). Donacionet, duke përfshirë kontributet në natyrë, janë të kufizuara në 1 milion lekë (rreth 10,000 euro), pa kufizim në sasinë e përgjithshme të donacioneve që një parti ose kandidat mund të pranojë. Çdo garues duhet të regjistrojë donacionet dhe të identifikojë donatorët në një regjistër të miratuar nga KQZ-ja. Kontributet mbi 50,000 lekë (afërsisht 500 euro) duhet të bëhen përmes një llogarie bankare të caktuar. Nuk ka kufi për kreditë dhe as rregullore specifike në lidhje me to.

Për këto zgjedhje, kufijtë e shpenzimeve të fushatës u rritën nga maksimumi trefish në maksimum pesëfishi i shumës më të lartë të marrë nga një subjekt zgjedhor nga fondet publike. Tavani i shpenzimeve për partitë dhe koalicionet, duke përjashtuar kandidatët në listat e tyre, është 326,456,950 lekë (rreth 3,300,000 euro), ndërsa për kandidatët e pavarur - 32,645,695 lekë (afërsisht 330,000 euro). Shpenzimet e fushatës për aktivitetet online duhet të raportohen dhe përfshihen në kufirin e përgjithshëm të shpenzimeve të fushatës. KQZ-ja informoi MVZ-në e ODIHR-it se ata monitorojnë reklamat politike me pagesë të 77 llogarive të garuesve në Facebook.

KQZ-ja mbikëqyr respektimin e rregulloreve të financimit të fushatës dhe zbaton sanksione për mospërputhje. Garuesit duhet të dorëzojnë raporte financiare brenda 60 ditëve nga shpallja zyrtare e rezultateve. Të gjitha raportet e financimit të fushatës duhet të dorëzohen përmes një platforme elektronike të raportimit financiar të faqes së internetit të KQZ-së. Nuk kërkohet raportim i ndërmjetëm. Brenda pesë ditëve nga shpallja, KQZ-ja duhet të caktojë auditorët për shqyrtimin e këtyre raporteve. 

zgjedhjet e 11 majit fushata zgjedhore