Raporti i OSBE/ODIHR: Votimi jashtë vendit reformë historike, nisma ka ngritur shqetësime mes KQZ dhe aktorëve të ndryshëm

Foto ilustruese

TIRANË- Misioni i OSBE/ODIHR ka publikuar një raport lidhur me zgjedhjet parlamentare që do të zhvillohen më 11 maj. Raporti i OSBE/ODIHR përfshin periudhën 1-21 prill 2025.

Në raport thuhet se zgjedhjet parlamentare të vitit 2025 zhvillohen në sfondin e ndryshimeve në sistemin zgjedhor dhe futjes së votimit jashtë vendit për herë të parë, duke i shënuar zgjedhjet si një moment historik i rëndësishëm për vendin. Sipas misionit, mjedisi politik karakterizohet nga një shkallë e lartë polarizimi dhe mosbesimi mes dy partive kryesore.

Ndryshimet në kuadrin ligjor në 2024 dhe 2025 ndryshuan sistemin zgjedhor dhe futën votimin jashtë vendit, ndërsa në raport thuhet se nuk është ndërmarrë një rishikim gjithëpërfshirës i kornizës. Ndërsa rekomandimet e ODIHR-it për ndryshimin e pragut mbarëkombëtar për kandidatët e pavarur dhe heqjen e mundësisë së liderëve të partive politike për të konkurruar në disa zona zgjedhore janë adresuar, shumë rekomandime të mëparshme të ODIHR-it mbeten të pazbatuara.

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ), thuhet në raport, është përgjegjës për mbikëqyrjen e administrimit të zgjedhjeve. Përgatitjet për zgjedhjet janë në rrugë të mbarë, duke përfshirë edhe votimin jashtë vendit, dhe deri më tani administrata zgjedhore ka respektuar në masë të madhe afatet ligjore.

Në raport thuhet gjithashtu se ndërsa votimi jashtë vendit konsiderohet gjerësisht si një reformë historike, shkalla e kësaj nisme ka ngritur shqetësime midis KQZ-së dhe aktorëve të ndryshëm në lidhje me sfidat logjistike dhe dobësitë e mundshme në administrimin e saj.

PJESË NGA RAPORTI: 

IV. KORNIZA LIGJORE DHE SISTEMI ZGJEDHOR

Zgjedhjet parlamentare rregullohen kryesisht nga Kushtetuta e vitit 1998 dhe Kodi Zgjedhor i vitit 2008, të plotësuar nga një sërë rregulloresh të nxjerra nga KQZ-ja. Shqipëria është palë e instrumenteve kryesore ligjore ndërkombëtare që lidhen me zgjedhjet demokratike.

Kodi Zgjedhor u ndryshua në korrik 2024 dhe shkurt 2025, duke sjellë ndryshime në sistemin zgjedhor dhe rregulla të caktuara të financimit të fushatës dhe duke parashikuar votimin jashtë vendit, siç kërkohet nga një vendim i Gjykatës Kushtetuese. Për më tepër, dispozitat ligjore të shpallura jokushtetuese në vitin 2021, ku më pas u shfuqizuan. Megjithatë, një rishikim gjithëpërfshirës i kuadrit ligjor zgjedhor, pas një procesi konsultativ gjithëpërfshirës, ​​nuk u ndërmor. Edhe pse disa rekomandime të ODIHR-it, si rishikimi i pragut mbarëkombëtar për kandidatët e pavarur dhe heqja e mundësisë që liderët e partive politike të konkurrojnë në disa zona zgjedhore, u adresuan, shumë rekomandime të mëparshme të ODIHR-it mbeten të pazbatuara. Këto përfshijnë, ndër të tjera, rekomandime që lidhen me përbërjen e komisioneve zgjedhore të niveleve më të ulëta, të drejtat e votës së personave me aftësi të kufizuara intelektuale ose psikosociale, heqjen e përgjegjësisë penale për shpifje, mbulimin e pavarur të medias gjatë fushatave elektorale, raportimin e ndërmjetëm për financimin e fushatës dhe shtrirjen e rregulloreve për financimin e fushatës te palët e treta.

Pas një marrëveshjeje midis dy partive më të mëdha, amendamentet e vitit 2024 shtuan një komponent të listës së mbyllur së bashku me listat ekzistuese të votimit preferencial. Disa parti më të vogla, duke përfshirë disa që përfaqësojnë pakicat, kundërshtuan sistemin e ri në Gjykatën Kushtetuese, duke argumentuar se ai përfiton dy partitë dominuese, minon mundësinë reale të një kandidati nga lista e hapur për të fituar një mandat dhe nuk respekton kërkesat e vendosura me Kushtetutë për votim preferencial. Gjykata e hodhi poshtë ankesën, duke deklaruar se sistemi ishte në përputhje me Kushtetutën. 

Parlamenti zgjidhet me sistemin proporcional nga 12 njësi zgjedhore shumëanëtare që i korrespondojnë qarqeve administrative. Numri i vendeve për qark bazohet në popullsinë e tij. Sipas sistemit të ri zgjedhor, çdo parti apo koalicion paraqet një listë të mbyllur, me një numër kandidatësh të barabartë me një të tretën e numrit të mandateve në qark dhe një listë preferenciale, me të njëjtin numër kandidatësh sa ka mandate në qark. Vendet e fituara në një qark u caktohen fillimisht kandidatëve me lista të mbyllura, ndërsa vendet e mbetura u shpërndahen kandidatëve nga listat preferenciale, bazuar në numrin e votave preferenciale që marrin. Një parti ose koalicion duhet të kalojë një prag prej një për qind mbarëkombëtar për t'u kualifikuar për ndarjen e vendeve. Një kuotë gjinore prej një të tretës duhet të respektohet si në dy listat ashtu edhe në shpërndarjen përfundimtare të mandateve. Një kandidat i pavarur fiton një mandat nëse numri i përgjithshëm i votave të vlefshme të marra është i barabartë me një koeficient elektoral. 

Zgjedhjet administrohen nga KQZ-ja, 93 Komisione të Zonave të Administrimit Zgjedhor (KZAZ) dhe 5225 Komisione të Qendrave të Votimit (KQV). Numërimi kryhet në nivel rajonal nga Grupet e Numërimit (GNV) në 93 Qendra të Numërimit të Votave (VNV), me një VNV për çdo Zonë të Administrimit Zgjedhor (ZAZ).

KQZ përbëhet nga tre degë: Komisioneri Shtetëror i Zgjedhjeve (Komisioneri) dhe Zëvendës Komisioneri, Komisioni Rregullativ (Rregullatori) dhe Komisioni për Ankesa dhe Sanksione (KSHC). Të gjithë anëtarët e KQZ-së zgjidhen nga parlamenti me jo më pak se tre të pestat e votave. Aktualisht, tre nga 12 anëtarë të KQZ-së janë gra. Vendimet dhe të dhënat e KQZ-së i publikon online dhe transmeton drejtpërdrejt seancat e saj. Ai ndan projekt-rregulloret me partitë dhe shoqërinë civile përpara miratimit zyrtar dhe kërkon pikëpamjet dhe komentet e tyre për shqyrtim.

KZAZ-të janë përgjegjëse për organizimin e zgjedhjeve në zonat e tyre përkatëse, emërimin e anëtarëve të KQV-ve dhe GV-ve, si dhe për tabelimin e rezultateve. Çdo KZAZ përbëhet nga shtatë anëtarë dhe një sekretar pa të drejtë vote, i emëruar nga shumica parlamentare dhe opozita. Partitë politike mund të tërheqin ose zëvendësojnë anëtarët e tyre të komisionit sipas gjykimit të tyre dhe pa arsyetim. Që nga 12 prilli, afërsisht 31 për qind e anëtarëve të KZAZ-ve janë gra, gjë që plotëson kërkesat ligjore. Për të rritur koordinimin për të adresuar shkeljet e mundshme rreth QV-ve, KZAZ-të do të emërojnë dy anëtarë të çdo KQV-je si koordinatorë sigurie. 

Përgatitjet zgjedhore janë duke u zhvilluar dhe deri më tani, administrata zgjedhore ka respektuar në masë të madhe afatet e saj ligjore. Pas ndryshimeve të vitit 2024, për herë të parë, shqiptarët që jetojnë jashtë mund të votojnë në zgjedhjet parlamentare. KQZ-ja ka përgjegjësinë për regjistrimin e votuesve jashtë vendit dhe organizimin e procesit.

Votimi jashtë vendit do të kryhet nëpërmjet votimit me postë dhe DHL u zgjodh nga KQZ-ja si ofrues i shërbimit. Votuesit jashtë vendit do të marrin fletëvotimet për zonën zgjedhore të adresës së tyre të fundit të regjistruar në Shqipëri. Shpërndarja e fletëve të votimit është duke vazhduar dhe deri më 19 prill janë dërguar mbi 170,000 nga 245,000 fletëvotimet për votuesit jashtë vendit. Në mënyrë që fletët e votimit të numërohen, ato duhet të kthehen në Shqipëri brenda datës 11 maj në orën 19:00. Qendra e votimit jashtë vendit të KQZ-së në Tiranë është përgjegjëse për përpunimin e fletëvotimeve postare dhe tashmë ka filluar të marrë fletëvotimet e dërguara me postë nga votuesit mbikëqyrës. Ndërsa konsiderohet gjerësisht si një reformë historike, shkalla e kësaj nisme ka ngritur shqetësime midis KQZ-së dhe aktorëve të ndryshëm në lidhje me sfidat logjistike dhe dobësitë e mundshme në administrimin e saj.

KQZ-ja ka nisur një strategji gjithëpërfshirëse për edukimin e votuesve me tre fusha fokusi: një fushatë e përgjithshme që synon të gjithë votuesit, një fushatë kushtuar pakicave kombëtare dhe një për personat me aftësi të kufizuara. 19 Gjithashtu, KQZ zhvillon një fushatë për të informuar votuesit jashtë vendit. Përmbajtja e edukimit të votuesve shpërndahet përmes TV, radios dhe kanaleve të mediave sociale të institucionit. 20 KQZ-ja po përdor formate të aksesueshme si përkthimi i gjuhës së shenjave për spotet televizive dhe ofrimi i informacionit në alfabetin braille.

Sipas Kodit Zgjedhor, zgjedhësit mund të votojnë vetëm personalisht në QV; votimi me kuti të lëvizshme nuk parashikohet. Zgjedhësit me aftësi të kufizuara mund të kërkojnë ndihmë nga një anëtar i familjes ose një votues tjetër në qendrën e votimit. Për të ndihmuar zgjedhësit me aftësi të kufizuara, KQZ-ja do të sigurojë shabllone fletëvotimi me prekje për votuesit me shikim të dëmtuar dhe kabina votimi të aksesueshme në të gjitha QV-të.21 Gjithashtu, KQZ-ja vazhdon të trajnojë stafin e KZAZ-së për të ndihmuar zgjedhësit me aftësi të kufizuara.

Për këto zgjedhje do të përdoren makina elektronike të votimit dhe numërimit të votave në një njësi administrative në secilën prej bashkive Tiranë dhe Vorë. 22 pajisje me ekran me prekje jashtë linje regjistrojnë votën dhe gjenerojnë fatura letre për votuesit. Kodi Zgjedhor nuk kërkon në mënyrë eksplicite auditime të pavarura apo certifikime të sistemeve elektronike. KQZ-ja bashkëpunon ngushtë me Autoritetin Kombëtar të Sigurisë Kibernetike për zbatimin dhe monitorimin e teknologjisë zgjedhore. KQZ-ja informoi MVZ-në e ODIHR-it se testet e sigurisë për pajisjet elektronike të identifikimit dhe makineritë elektronike të votimit kanë përfunduar, me testimin funksional të planifikuar dy javë para zgjedhjeve. Demonstrimet publike të makinerive të votimit janë planifikuar për 10 deri në 14 ditë para ditës së zgjedhjeve.

raporti i osbe odihr per 11 majin