Zgjedhjet e 11 majit, OSBE/ODIHR publikon raportin: Ja shkeljet e konstatuara deri tani! Rekomandime tona të mëparshme mbeten të pazbatuara

foto ilustruese

TIRANË- Misioni i OSBE/ODIHR ka publikuar një raport lidhur me zgjedhjet parlamentare që do të zhvillohen më 11 maj. Në raportin e OSBE/ODIHR që përfshin periudhën 1-21 prill 2025, zgjedhjet konsiderohen si një moment kyç për zhvillimin demokratik të Shqipërisë dhe për procesin e integrimit në Bashkimin Europian.

Gjithashtu theksohet se për herë të parë do të aplikohet votimi nga jashtë vendit, ndërkohë që sistemi zgjedhor është ndryshuar me një formulë të kombinuar mes listave të mbyllura dhe preferenciale.

Më tej thuhet, se disa rekomandime të OSBE/ODIHR, si heqja e pragut kombëtar për kandidatët e pavarur dhe ndalimi i kandidimit të liderëve të partive në disa zona zgjedhore, janë përfshirë, por shumë rekomandime të tjera mbeten të pazbatuara.

 Sipas misionit të OSBE, mjedisi politik karakterizohet nga një shkallë e lartë polarizimi dhe mosbesimi mes dy partive kryesore. Në raport thuhet se ndryshimet në kuadrin ligjor në 2024 dhe 2025 ndryshuan sistemin zgjedhor dhe futën votimin jashtë vendit, por nuk është ndërmarrë një rishikim gjithëpërfshirës i kornizës. 

Në raport thuhet se gratë janë të përfaqësuara në mënyrë të barabartë në postet ministrore, duke mbajtur gjysmën e posteve në qeverinë aktuale, por megjithatë mbeten të nën-përfaqësuara në parlament, duke mbajtur 50 nga 140 vendet (36 përqind).  Në raport thuhet se periudha zyrtare e fushatës filloi më 11 prill.  Sulmet personale midis liderëve të partive kryesore janë të zakonshme, duke përfshirë edhe ato online.  Keqpërdorimi i burimeve shtetërore dhe fushata brenda institucioneve publike është i ndaluar, por shqetësimet vazhdojnë për presionin ndaj nëpunësve civilë, ndikimin e padrejtë mbi votuesit dhe keqpërdorimin e aseteve publike. 

PËRMBLEDHJE E RAPORTIT: 

Zgjedhjet parlamentare të vitit 2025 zhvillohen në sfondin e ndryshimeve në sistemin zgjedhor dhe futjes së votimit jashtë vendit për herë të parë, duke i shënuar zgjedhjet si një moment historik i rëndësishëm për vendin. Këto zgjedhje konsiderohen gjithashtu një test i rëndësishëm i mëtejshëm i zhvillimit të proceseve dhe institucioneve demokratike të Shqipërisë, veçanërisht në kuadrin e bisedimeve në vazhdim të anëtarësimit me Bashkimin Evropian. Mjedisi politik karakterizohet nga një shkallë e lartë polarizimi dhe mosbesimi mes dy partive kryesore.

Ndryshimet në kuadrin ligjor në 2024 dhe 2025 ndryshuan sistemin zgjedhor dhe futën votimin jashtë vendit, por nuk është ndërmarrë një rishikim gjithëpërfshirës i kornizës. Sipas sistemit të ri zgjedhor, çdo subjekt zgjedhor paraqet lista të mbyllura dhe preferenciale. Vendet e fituara nga një parti ose koalicion në një zonë zgjedhore u caktohen fillimisht kandidatëve nga listat e mbyllura. Ndërsa rekomandimet e ODIHR-it për ndryshimin e pragut mbarëkombëtar për kandidatët e pavarur dhe heqjen e mundësisë së liderëve të partive politike për të konkurruar në disa zona zgjedhore janë adresuar, shumë rekomandime të mëparshme të ODIHR-it mbeten të pazbatuara.

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) është përgjegjës për mbikëqyrjen e administrimit të zgjedhjeve. Përgatitjet për zgjedhjet janë në rrugë të mbarë, duke përfshirë edhe votimin jashtë vendit, dhe deri më tani administrata zgjedhore ka respektuar në masë të madhe afatet ligjore. Votimi jashtë vendit do të bëhet me anë të fletëvotimeve postare dhe KQZ zhvilloi një fushatë të gjerë informuese për regjistrimin e votuesve jashtë vendit. KQZ-ja ka nisur gjithashtu fushata të synuara për edukimin e votuesve që adresojnë popullsinë e përgjithshme, pakicat kombëtare dhe personat me aftësi të kufizuara. Votimi dhe numërimi elektronik do të pilotohet në komuna të caktuara me testime dhe demonstrime publike të planifikuara përpara ditës së zgjedhjeve.

Për këto zgjedhje janë regjistruar rreth 3.7 milionë votues, duke përfshirë rreth 246 mijë për votimin jashtë vendit. Për të lejuar regjistrimin gjithëpërfshirës të votuesve mbikëqyrës, KQZ-ja vendosi të zgjasë vlefshmërinë e ID-ve të skaduara. Votuesit mund të verifikonin të dhënat e tyre dhe të kërkonin korrigjime, përfshirë në internet, gjatë periudhës së shqyrtimit publik. Identifikimi i votuesve në ditën e zgjedhjeve kryhet duke përdorur pajisje elektronike të identifikimit.

Zgjedhjet mund të kontestohen nga kandidatë të nominuar nga partitë politike, koalicione partish, ose kandidatë të pavarur të emëruar nga grupe votuesish. KQZ regjistroi njëmbëdhjetë subjekte zgjedhore, tetë parti politike dhe tre koalicione, me gjithsej 2046 kandidatë. Kodi Zgjedhor përfshin një kuotë gjinore, duke kërkuar që një në çdo tre kandidatë në të dyja listat duhet t'i përkasë gjinisë më pak të përfaqësuar.

Gratë janë të përfaqësuara në mënyrë të barabartë në postet ministrore, duke mbajtur gjysmën e posteve në qeverinë aktuale. Megjithatë, gratë mbeten të nën-përfaqësuara në parlament, duke mbajtur 50 nga 140 vendet (36 përqind). Tre nga 12 anëtarë të KQZ-së dhe rreth 31 për qind e anëtarëve të Komisioneve të Zonës së Administrimit Zgjedhor janë gra. Nga kandidatët e regjistruar, 787 (38.47 për qind) janë gra. Disa bashkëbisedues të MVZ-së të ODIHR-it theksuan stereotipet e vazhdueshme gjinore dhe retorika diskriminuese ndaj grave politikisht aktive si barriera të rëndësishme për pjesëmarrjen.

Periudha zyrtare e fushatës filloi më 11 prill. Pas disa ngjarjeve të profilit të lartë për të shënuar fillimin e fushatës, ajo ka qenë e ulët. Sulmet personale midis liderëve të partive kryesore janë të zakonshme, duke përfshirë edhe ato online. Keqpërdorimi i burimeve shtetërore dhe fushata brenda institucioneve publike është i ndaluar, por shqetësimet vazhdojnë për presionin ndaj nëpunësve civilë, ndikimin e padrejtë mbi votuesit dhe keqpërdorimin e aseteve publike. KQZ ka marrë ankesa të shumta lidhur me shkeljet e fushatës dhe vazhdon të monitorojë në mënyrë aktive respektimin, duke përfshirë aktivitetet online të 50 institucioneve publike. Ndërsa fushatës në rrjetet sociale i mungon rregullimi formal, partitë politike janë zotuar vullnetarisht për një Kod Sjelljeje që promovon fushatën etike dixhitale. Ligjet dhe udhëzimet e reja për mbrojtjen e të dhënave personale janë futur për të mbrojtur informacionin e votuesve, me autoritetet që bëjnë thirrje për vigjilencë kundër keqpërdorimit të të dhënave personale gjatë fushatës.

Fushata mund të financohet nga fondet publike dhe private, duke përfshirë edhe kreditë. Ligji përcakton kufijtë për donacionet dhe shpenzimet. KQZ-ja mbikëqyr respektimin e rregulloreve për financimin e fushatës. Asnjë ndryshim thelbësor në kuadrin rregullator nuk është bërë që nga zgjedhjet e fundit. Rekomandimet e ODIHR për raportimin e ndërmjetëm, rregullimin e financimit nga palët e treta dhe shtrirjen e financimit publik për kandidatët e pavarur mbeten të pa adresuara.

Kuadri ligjor mbron lirinë e shprehjes, megjithëse shpifja mbetet e kriminalizuar dhe rastet civile dhe penale të shpifjes kundër gazetarëve vazhdojnë. Pavarësia e medias dhe diversiteti në raportim ndikohet nga një përqendrim në pronësinë e medias dhe një varësi e pronarëve nga tenderët publikë për interesat e tyre më të gjera të biznesit. Ekzistojnë shqetësime lidhur me pavarësinë e bordeve menaxhuese të rregullatorit të transmetimit dhe transmetuesit publik. Kodi Zgjedhor u siguron partive që fituan mbi 20 përqind të mandateve në zgjedhjet e mëparshme dy herë më shumë mbulim lajmesh sesa partitë e tjera parlamentare konkurruese.

Komisioni i Ankesave dhe Sanksioneve (KSHC) shërben si organi i shkallës së parë për ankimimin ndaj vendimeve të KQZ-së dhe komisioneve të niveleve më të ulëta, të cilat mund të ankimohen në shkallën përfundimtare në Kolegjin Zgjedhor të Gjykatës së Apelit Tiranë. Subjektet zgjedhore kanë tre ditë kohë për të ankimuar, me përjashtim të rezultateve zgjedhore për të cilat afati është pesë ditë. Palët e treta me interes të ligjshëm mund të bëjnë ankim administrativ. Struktura e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar krijoi një grup pune për hetimin e krimeve të caktuara zgjedhore dhe një platformë online për raportimin publik.

Kushtetuta parashikon të drejta të plota politike, civile dhe sociale për pakicat. Fushata në gjuhët e pakicave kombëtare lejohet. KQZ-ja deklaron se do të prodhojë disa materiale zgjedhore në gjuhët e pakicave kombëtare dhe ka nisur një sërë aktivitetesh informuese për votuesit për të nxitur pjesëmarrjen e grupeve të nënpërfaqësuara.

Kodi Zgjedhor parashikon vëzhgim qytetar dhe ndërkombëtar në të gjitha nivelet. Deri më 11 prill, ishin akredituar 26 organizata kombëtare dhe 10 ndërkombëtare. OSHC-të kanë informuar MVZ-në e ODIHR-it se mungesa e fondeve do të ndikojë në kapacitetin e tyre për të ndërmarrë një vëzhgim gjithëpërfshirës në ditën e zgjedhjeve. Mund të vëzhgojnë edhe përfaqësues të partive, koalicioneve dhe kandidatëve të pavarur.

raporti i osbe/odihr zgjedhjet e 11 majit