Reuters: Iranit i zbulohen programe sekrete bërthamore në raportin e OKB-së

IRAN- Irani ka kryer aktivitete sekrete bërthamore me materiale që nuk janë deklaruar ndaj agjencisë bërthamore të OKB-së në tre lokacione që kanë qenë prej kohësh nën hetim, sipas një raporti të gjerë dhe konfidencial të Agjencisë Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA), të parë nga Reuters.

Gjetjet në raportin “gjithëpërfshirës” të IAEA-së, të kërkuar nga Bordi i Guvernatorëve me 35 vende në nëntor, hapin rrugën që SHBA, Britania, Franca dhe Gjermania të kërkojnë që bordi të deklarojë Iranin në shkelje të detyrimeve të tij për mos-përhapjen e armëve bërthamore. Një rezolutë e tillë do të zemëronte Iranin dhe mund ta komplikonte më tej dialogun bërthamor midis Teheranit dhe Uashingtonit.

Duke u bazuar në gjetjet e raportit të IAEA-së, katër fuqitë perëndimore planifikojnë të paraqesin një projekt-rezolutë për t’u miratuar në mbledhjen e ardhshme të bordit gjatë javës që nis më 9 qershor, sipas diplomatëve. Do të ishte hera e parë në gati 20 vjet që Irani formalisht shpallet në mos-përputhje me detyrimet e tij.
Teherani pretendon se dëshiron të zotërojë teknologjinë bërthamore për qëllime paqësore dhe ka mohuar prej kohësh akuzat nga fuqitë perëndimore se po përpiqet të zhvillojë armë bërthamore.

Megjithëse shumë nga gjetjet lidhen me aktivitete të dekadave më parë dhe janë bërë të ditura më parë, përfundimet e raportit të fundit të IAEA-së janë më përfundimtare. Ai përmbledh zhvillimet e viteve të fundit dhe tregon më qartë drejt aktiviteteve të fshehta të koordinuara, disa prej të cilave lidhen me prodhimin e armëve bërthamore. Raporti gjithashtu thekson se bashkëpunimi i Iranit me IAEA-n mbetet “jo i kënaqshëm” në “shumë aspekte”. Agjencia ende po kërkon shpjegime për gjurmët e uraniumit të zbuluara vite më parë në dy nga katër vendet që po heton. Në tre prej tyre janë kryer eksperimente të fshehta.

"IAEA ka përfunduar se këto tre lokacione, dhe vende të tjera të mundshme të lidhura, ishin pjesë e një programi të fshehtë dhe të strukturuar bërthamor të kryer nga Irani deri në fillim të viteve 2000 dhe se disa aktivitete përfshinin material bërthamor të padeklaruar”, thuhet në raport.

Material bërthamor dhe/ose pajisje të kontaminuara rëndë nga ai program janë ruajtur në vendin e katërt, Turquzabad, mes viteve 2009 dhe 2018, thuhet më tej.

“Agjencia konkludon se Irani nuk ka deklaruar materialin bërthamor dhe aktivitetet përkatëse në tre lokacione të padeklaruara në Iran, konkretisht Lavisan-Shian, Varamin dhe Turquzabad”, thuhet në raport.

Në Lavisan-Shian në Teheran, një disk i bërë prej metali uranium është përdorur në prodhimin e burimeve neutrone me shpërthim të paktën dy herë në vitin 2003 një proces i projektuar për të iniciuar shpërthimin e një arme bërthamore, raporti shton, duke e përshkruar si pjesë të testeve në shkallë të vogël. Raporti pritet të çojë në referimin e Iranit në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, megjithëse kjo ndoshta do të ndodhë në një mbledhje të mëvonshme të bordit të IAEA-së, sipas diplomatëve.

Më menjëherë, raporti ka gjasa që të çojë në përshpejtimin ose zgjerimin e mëtejshëm të programit bërthamor të Iranit, siç ka ndodhur pas kritikave të mëparshme nga bordi. Mund të komplikojë gjithashtu më tej bisedimet me SHBA-në për kufizimin e atij programi.

Një raport i veçantë i IAEA-së dërguar shteteve anëtare të shtunën tha se sasia e uraniumit të pasuruar nga Irani deri në nivelin 60% afër nivelit 90% që konsiderohet i përshtatshëm për armë është rritur me afro gjysmën, duke arritur në 408.6 kilogramë. Sipas matjeve të IAEA-së, kjo sasi, nëse do të pasurohej më tej, do të mjaftonte për nëntë armë bërthamore.

Të dy raportet e IAEA-së theksojnë se pasurimi në një nivel kaq të lartë përbën “shqetësim serioz”, pasi Irani është vendi i vetëm që e bën këtë pa prodhuar zyrtarisht armë bërthamore. Izraeli, i cili prej kohësh ka bërë thirrje për masa të forta kundër programit bërthamor të Iranit, tha se raporti i IAEA-së tregon se Teherani është i vendosur të përfundojë programin e tij të armëve bërthamore.

Zyra e kryeministrit Benjamin Netanyahu tha se bota duhet të veprojë tani për ta ndalur Iranin. Agjencitë amerikane të inteligjencës dhe IAEA kanë besuar prej kohësh se Irani ka pasur një program të fshehtë dhe të koordinuar të armëve bërthamore që e ka ndalur në vitin 2003. Irani mohon se ka pasur ndonjëherë një program të tillë./REUTERS