SOCIALE

Gjeneratat e biznesit, pse dominojnë aksionerët mbi 50-vjeç?

M.B. Përditësimi i fundit 5 Janar 2025, 07:58

Gjeneratat e biznesit, pse dominojnë aksionerët mbi 50-vjeç?

TIRANA- Në renditjen e sipërmarrjeve më të mëdha në vend, sipas të ardhurave, mbizotërojnë aksionerët e grupmoshës mbi 50 vjeç, që e kanë nisur biznesin kryesisht në vitet ‘90-2000. Nga 710 aksionerë me shtetësi shqiptare që zotërojnë të paktën 10% të aksioneve në 500 shoqëritë më të mëdha në vend me kapital shqiptar sipas të ardhurave, vetëm 7.2% ishin deri në 35 vjeç, mosha që konsiderohen biologjikisht të rinj. Pse të rinjtë nuk po arrijnë të çajnë në mjedisin e sotëm të biznesit, komplikimet për të ardhmen.

Të rinjtë e sotëm janë rritur ndryshe nga gjeneratat e mëparshme. Ata janë brezi i smartphone-ve, komunikimit direkt dhe rrjeteve sociale, që janë një pjesë thelbësore e jetës së përditshme. Teknologjia ka ndikuar mënyrën se si janë rritur, si ndërveprojnë, si punojnë, apo dhe si i fitojnë të ardhurat.

Sidomos gjenerata e ashtuquajtur i “Millennials” (të lindur midis viteve 1981 dhe 1996) njihen në botë si brezi që është pasuruar më shpejt dhe ka blerë më shumë pasuri të paluajtshme, pikërisht se kanë shfrytëzuar me mençuri avantazhet që u ka dhënë teknologjia dhe alternativat e shumta të investimit.

“Knight Frank”, një institut kërkimor për pasuritë e paluajtshme, gjeti së fundmi se brezi “Millennials” ishte në rrugën e duhur për t’u bërë gjenerata më e pasur në histori.

Studimi gjeti se 75% e “Millennials” presin që pasuria e tyre të rritet në vitin 2024, kundrejt 53% të gjeneratës së bumit të lindjeve (ata të lindur midis 1946 dhe 1964), 56% në gjeneratën X (1965-1980) dhe 69% në brezin e ri Z (të lindur nga viti 1997).

Mark Zuckerberg (sot 40 vjeç), krijuesi i Facebook, më i pasuri i brezit “Millennials” në botë, sipas revistës “Forbes”, është një nga të shumtit e asaj gjenerate që shfrytëzuan mundësitë dhe konsiderohen si milionerë të bërë vetë.

Po, kjo nuk ka ndodhur te ne. Në Shqipëri, për vetë zhvillimet historike të tranzicionit, rezulton se shanset më të mëdha për t’u pasuruar nuk i kanë pasur të rinjtë e sotëm, por ata që ishin të rinj në vitet 1990-2000. “Revista Monitor” ka analizuar të dhënat e 500 kompanive më të mëdha në vend sipas të ardhurave për vitin 2023, sipas grupmoshës së aksionerëve.

Nga 710 aksionerë me shtetësi shqiptare, që zotërojnë të paktën 10% të aksioneve në 500 shoqëritë më të mëdha në vend me kapital shqiptar sipas të ardhurave, vetëm 7.2% ishin deri në 35 vjeç, mosha që konsiderohen biologjikisht të rinj.

Rreth 14.3% e aksionerëve janë të grupmoshës nga 36 deri në 45 vjeç.

12% janë të grupmoshës nga 46 deri në 50 vjeç.

Grupmosha që dominon në sipërmarrjet shqiptare është mbi 50 vjeç.

Gati 67% e aksionerëve të sipërmarrjeve VIP në vend janë mbi 51 vjeç, me grupmoshën që dominon midis 51-60 vjeç, me 40% të sipërmarrësve (27% janë mbi 60 vjeç).

Të gjithë aksionerët që janë deri në 25 vjeç i kanë ato të trashëguara nga familja e tyre, e konstatuar kjo nëpërmjet mbiemrave të njëjtë në strukturën e aksionerëve.

 Metodologjia

“Monitor” ka përpunuar të dhënat e 500 kompanive me të ardhura më të mëdha në vend, me kapital vendas sipas moshës së aksionerëve, duke evidentuar aksionerin me moshë më të re. Mosha e aksionerëve është marrë nga akti i themelimit të kompanisë, ose marrëveshjet e shitblerjes së aksioneve, që janë të depozituara në Qendrën Kombëtare të Biznesit.

 

Pse nuk ka aksionerë të rinj

Në vitet e para të tranzicionit, ishte shumë më e lehtë të filloje një biznes, me tregun që ishte i uritur për pothuajse gjithçka.

Shumë të rinj, apo dhe individë të cilët në atë kohë mbetën të papunë nga ndryshimet strukturore të ekonomisë, kishin nuhatje dhe guxim, ose kishin punuar në ndërmarrjet e atëhershme shtetërore, gjetën si alternativë të merreshin kryesisht me tregti.

Shumë prej tyre arritën të rriteshin me shpejtësi dhe të diversifikoheshin në sektorë të ndryshëm, duke krijuar tashmë konglomerate që është e vështirë t’i konkurrosh.

Tregjet u “zunë” që në fillim, teksa modeli ekonomik i vendit nuk ka shënuar shumë ndryshime dekadat e fundit. Sipërmarrjet tregtare vijojnë të mbizotërojnë, ka pak hyrje të bizneseve të udhëhequra nga teknologjia. Në renditjen e sipërmarrjeve më të mëdha për nga qarkullimi vjetor, mbizotërojnë sipërmarrjet tregtuese e shpërndarëse, që kanalizojnë importet pranë konsumatorit lokal.

Edhe mjedisi për t’u rritur dhe për të bërë biznes nuk ka qenë aq i favorshëm, sidomos në dekadën e fundit, duke mos nxitur sipërmarrjen e lirë, konkurrencën e drejtë dhe inovacionin.

Përkundrazi, lidhjet klienteliste dhe praktikat korruptive janë faktorë shumë më të rëndësishëm në probabilitetin për të pasur sukses në një biznes. Shpesh aftësitë menaxhuese, si një faktor për rritjen, zhvlerësohen përballë lidhjeve me pushtetin.

Edhe politikat zhvilluese të qeverisë nuk kanë qenë të orientuara nga inovacioni, nxitja e sipërmarrësve të rinj.

As konkurrueshmëria e ulët e vendit nuk ndihmon në rritjen e brendshme, zgjerimin e tregjeve përmes eksportit dhe as në hyrjen e sipërmarrësve të rinj.

Renditjet globale e paraqesin vendin të pozicionuar keq në kulturën sipërmarrëse, ndërveprimi dhe diversiteti, aftësitë inovative, kërkim-zhvillimi, shpikjet, marrja përsipër e rrezikut sipërmarrës, gatishmëria për të deleguar autoritetin, dëshira për të marrë përsipër ide të rrezikshme biznesi, apo rritja e kompanive inovative.

Një fakt kryesor mbetet emigrimi. Të rinjtë e talentuar sot tentojnë të shkollohen jashtë dhe një pjesë e madhe e tyre nuk kthehen më në vendin amë, për shkak të perceptimit se mungon perspektiva për karrierë e për të gjeneruar të ardhura të kënaqshme.

Ikja e të talentuarve gërryen potencialin e sipërmarrjeve të reja inovative dhe pritet të thellojë dhe më shumë problemet strukturore të vendit, si nivelin e ulët të produktivitetit dhe konkurrueshmërisë, mungesën e vendeve të punës me vlerë të shtuar të lartë, duke demotivuar edhe më tej brezin e ri.

“Në shumë raste, një i ri shqiptar duhet të ketë më shumë guxim sesa bashkëmoshatarët e tij në vendet perëndimore për të ndërmarrë nismën për një biznes.

Përveç presionit social dhe mungesës së kulturës së dështimit si diçka normale, ka edhe sfida të mëdha praktike – si akses i kufizuar në kapital, mungesa e programeve mbështetëse dhe një klimë ekonomike, jo gjithmonë e favorshme për startup-et”, thotë Aleksandër Risilia, themeluesi i kompanisë së teknologjisë “Ritech Solutios”.

Rrethi vicioz i emigrimit

Ikja e të talentuarve gërryen potencialin e sipërmarrjeve të reja inovative dhe pritet të thellojë dhe më shumë problemet strukturore të vendit, si nivelin e ulët të produktivitetit dhe konkurrueshmërisë, mungesën e vendeve të punës me vlerë të shtuar të lartë, duke demotivuar edhe më tej brezin e ri.

Dominimi i brezit mbi 50 vjeç

Gati 70% e 500 sipërmarrësve më të mëdhenj në vend (67%) me kapital shqiptar sot u përkasin të lindurve përpara vitit 1970.

Ata janë brezi që në vitet 1990-2000, kur nisi dhe mori vrull transformimi nga socializmi në ekonominë e tregut ishin midis 22-35 vjeç. Dikush kishte lidhje nga puna në të kaluarën, dikush mbeti pa punë për shkak të reformave e nisi një biznes.

Një tjetër kapi momentin dhe futi shërbime apo produkte, për të cilat konsumatorët kishin nevojë. Tregu ishte i uritur për gjithçka. Në atë kohë kishte vend për të gjithë. Shumë i hynë tregtisë, një biznes që e shumëfishonte kthimin shpejt. Jo të gjithë mbijetuan, por bizneset dhe sipërmarrësit më të mëdhenj datojnë nga ajo periudhë.

Brezi, që i përket kryesisht gjeneratës së bumit të lindjeve dhe asaj “X” (pas vitit 1946 deri afër vitit 1980) u rritën dhe u arsimuan në pjesën më të madhe në kohën e socializmit dhe kanë filluar punën po në atë periudhë. Ata ia dolën të përshtaten shpejt dhe në fillim të viteve ’90, duke shfrytëzuar, pa dyshim, dhe mundësitë që u dha tregu, kryesisht në tregti e ndërtim. Disa nuk ia dolën, të tjerë arritën të rriteshin, të përshtateshin e diversifikoheshin, duke krijuar sot disa nga konglomeratet më të mëdha në ekonomi.

Këtij brezi i përkasin Shefqet Kastrati, i “Kastrati Group”, më i madhi në vend “sipas të ardhurave”, apo Samir Mane, i “BALFIN Group”, i dyti më i madh për të ardhurat, por i pari sipas fitimeve në vlerë. Sipërmarrës të tjerë janë Vasil Naçi dhe vëllezërit, më të mëdhenjtë e distribucionit në vend; Bashkim, Ahmet dhe Astrit Ulaj, nga sipërmarrësit më të mëdhenj në ndërtim, me “Gener 2”; Rrok Gjoka, i “Gjoka Construction”, po në ndërtim; Luan Leka, më i madhi në industrinë përpunuese nëpërmjet grupit “EHW”; vëllezërit Edmond dhe Niko Leka, në shërbimet financiare e bankare; vëllezërit Artan, Ardian e Genc Dulaku, me interesa në ndërtim e media; vëllezërit Duka, në tregtim, elektroshtëpiake e supermarkete; Vilma Nushi e “Marketing & Distribution”; Behar Male i “Tirana International Development”; Roland Joti, Plarent Kristo dhe Grigor Joti të grupit “Infosoft”, ndonëse Grigor Joti së fundmi u tërhoq nga “Infosoft”, por vijon aksioner i “Interdistribution Service”. Të mëdhenj të tjerë të karburanteve përveç “Kastrati” janë Paulin Gega i “Gega Oil”; Frident Kuqi i “Europetrol Durrës Albania”; Behar Çukaj, i “Bolv Oil”.

Siç duket dhe nga mbiemrat, në pjesën më të madhe, bizneset kanë mbetur brenda familjes. Shqipëria nuk ka një bursë, që do të mundësonte rritjen e kapitalit nga publiku. Bashkimet e sipërmarrësve të mëdhenj kanë qenë të pakta dhe shpesh nuk kanë funksionuar, si në rastin e kompanisë së katërt celulare “Plus Communication”. Shitblerjet e kompanive, nga ana tjetër, janë të pakta.

Nuk ka as bashkime kompanish të mëdha që të kenë funksionuar. Ka një mungesë kulture dhe transparence në bashkëpunimin mes sipërmarrjeve të mëdha, që ka kufizuar potencialisht mundësitë e gjenerimit të kapitalit e si rrjedhojë të zhvillimit e rritjes së konglomerateve.

Dominimi i sipërmarrjeve familjare ka ndikuar edhe në kulturën e administrimit, teksa ka pak ndarje të pronësisë nga menaxhimi, sidomos në sipërmarrjet që janë të vogla. Pronarët janë shpesh të përfshirë në drejtim, duke e pasur të vështirë të delegojnë detyrat. Gjithsesi rritja dhe diversifikimi i grupeve po i drejton shumë prej tyre të “heqin dorë” dhe t’ua lënë administrimin profesionistëve.

Për vetë specifikat e zhvillimit të vendit, bizneset në Shqipëri kanë një histori maksimumi 30-vjeçare. Themeluesit e tyre, që në pjesën më të madhe ishin shumë të rinj kur nisën biznesin, vijojnë t’i zotërojnë vetë aksionet dhe shumë pak ua kanë kaluar një pjesë fëmijëve. Ata janë ende aktivë dhe kanë afeksion për sipërmarrjen që e kanë krijuar dhe rritur vetë dhe nuk mendojnë se ka ardhur momenti për t’u shkëputur.

Në Shqipëri ka dhe një problem tjetër. Në përgjithësi, biznesi është familjar dhe ka filluar nga zero, por kontribut kanë dhënë dhe vëllezërit, kushërinjtë apo miqtë, ndonëse në letra, pronësia figuron vetëm në një person. Ndaj një kalim trashëgimie do të krijonte probleme dhe hatërmbetje mes disa personave që mund të kishin pretendime për të njëjtën pronësi.

Në dekadat në vijim, sipërmarrësit shqiptarë do të ndeshen pa dyshim me sfidat e kalimit të trashëgimisë nga brezi në brez. Disa e kanë të vështirë të bindin fëmijët që janë shkolluar e punojnë jashtë që të kthehen.

Të tjerë ia kanë dalë t’i angazhojnë gradualisht në bizneset e tyre, por sërish ngurrojnë t’u kalojnë aksionet për të mos nxitur parazitizmin (një përqasje kjo që njihet dhe në botë). Historia në botë ka treguar që skema familjare është një model pozitiv në menaxhim, por sfida më e madhe është zgjerimi i biznesit, që do të kërkonte daljen përtej skemës familjare./ Monitor

Kalimi i biznesit nga brezi në brez

Në dekadat në vijim, sipërmarrësit shqiptarë do të ndeshen pa dyshim me sfidat e kalimit të trashëgimisë nga brezi në brez. Disa e kanë të vështirë të bindin fëmijët që janë shkolluar e punojnë jashtë, që të kthehen. Të tjerë ia kanë dalë t’i angazhojnë gradualisht në bizneset e tyre, por sërish ngurrojnë t’u kalojnë aksionet për të mos nxitur parazitizmin (një përqasje kjo që njihet dhe në botë). Historia në botë ka treguar që skema familjare është një model pozitiv në menaxhim, por sfida më e madhe është zgjerimi i biznesit, që do të kërkonte daljen përtej skemës familjare.

biznes

video

SEZONI 6 EPISODI 16 - I PLOTE

SEZONI 6 EPISODI 16 - I PLOTE

Shkodra elektronike, sfida e një muzike ndryshe

Minipiranjat në aksion

Polici i bashkisë dhe kioska pa leje

Saga e mashtrimeve të Indrit Picallit

Skandali i ndërtimeve mbi kolektorin e Shkodrës

Skandalet e njëpasnjëshme në teatrin kombëtar

Sali Berisha intervistë për Piranjat

Sezoni 6 - Episodi 15

Zënka që nisi për 15 KG fasule

'Kafshët magjike' të Marina Orfei

Dënimi i dytë i një poeti

'Free Fire' loja që po shkatërron adoleshentët

Çfarë fshihet pas projekteve të teatrit kombëtar ?

Sezoni 6 - Episodi 14

Drilon Hoxha, 'Gangsteri' i mirë

Pasojat e një zjarri dhe e drejta e mohuar

'Free Fire' loja që po shkatërron adoleshentët

Gjyshi përball nipit, një sherr pa mbarim

Mashtrimi me heqjen e ekspulseve

Zhurma e politikës italiane pas investigimit tonë

Sezoni 6 - Episodi 13

Të nxirresh jashtë nga shtëpia jote

Të vuash pasojat e diçkaje që s'e ke bërë

Dashuria 'e pamundur' e një 18-vjeçareje

Kalvari i një familjeje për të hyrë në shtëpi

Një tender për 'zbukurimin' e ushtarëve

Dështimi i suksesshëm i kampeve Italiane

SEZONI 6 EPISODI 12 - I PLOTE

'Të vërtetat' e Indrit Picallit

Ura familjare e kryetares së bashkisë

Dashuria 'e pamundur' e një 18-vjeçareje

Një fabrikë vaji fut në sherr fqinjët

Dhuna që solli vizita e Ramës në Londër

Sezoni 6 - Episodi 11

Historia e 30 vjeçarit agresiv

Një i fiksuar në 'oborrin' e Piranjave

Fabrika e ndotjes dhe banorët e Lezhës

Kush e mashtroi Enver Petrovcin

Komisioni i apelimit, abuzuimi nis nga Veliaj

Nxënësi 'i tmerrshëm' i një shkolle në Tiranë

Sezoni 6 - Episodi 10

Piktori i parkut

Një piranja në panairin e librit

të fiksohesh pas gruas së tjetrit

Përplasjet e një çifti dhe fëmijët në mes

Çifti i lumtur

Shkeljet e bordit të mbikëqyrjes publike

Mashtruesi serial që premton Europën

Sezoni 6 - Episodi 9